Naalden in de zorg: veilig gebruik en juiste productkeuze

Het gebruik van naalden is onmisbaar in vrijwel elke zorgsetting. Van vaccinaties tot infuustherapie en bloedafname: juiste productkeuze en veilig gebruik zijn essentieel voor zowel patiëntveiligheid als arbeidsveiligheid. Daarbij spelen regelgeving, RIVM-richtlijnen en technologische innovaties een grote rol. Dit artikel geeft een compleet overzicht van de soorten naalden, hun toepassingen en de belangrijkste veiligheids- en afvalaspecten. Het is bedoeld als praktische leidraad voor dagelijks gebruik en als basis voor scholing en beleid binnen de instelling.

Kernpunten

• Verschillende soorten en maten naalden uitgelegd

• Richtlijnen voor veilig gebruik en afvalverwerking

• Belang van veiligheidsnaalden volgens EU- en RIVM-richtlijnen

• Factoren bij het kiezen van de juiste naald

• Tips om prikaccidenten te voorkomen

Welke soorten naalden worden in de zorg gebruikt?

Naalden verschillen in vorm, dikte, lengte en toepassing. De belangrijkste groepen zijn:

• Injectienaalden: voor intramusculaire, subcutane of intradermale injecties.

• Infuusnaalden: voor continue toediening via een infuussysteem.

• Bloedafnamenaalden: voor vacuümbloedafname of vleugelnaalden bij moeilijk te prikken vaten.

• Biopsie- en punctienaald: voor diagnostische handelingen.

Bij injecties bepaalt de toedieningsroute het ontwerp. Intramusculaire injecties vragen meestal om een langere naald die diep in de spier kan worden geplaatst, terwijl subcutane injecties een kortere lengte gebruiken om in het onderhuidse weefsel te blijven. Intradermale injecties vragen om zeer fijne naalden en een vlakke insteekhoek.

Infuusnaalden en perifere intraveneuze canules worden gekozen op basis van het debiet dat nodig is, de viscositeit van de vloeistof en de conditie van het vaatbed. Vleugelnaalden (butterflies) hebben flexibele vleugeltjes voor stabiliteit en zijn nuttig bij kortdurende procedures of bij kwetsbare vaten.

Type naald	Toepassing	Kenmerk
Injectienaald	Medicatietoediening	Variërende dikte en lengte
Infuusnaald	Vloeistoftoediening	Vaak gekoppeld aan infuussysteem
Bloedafnamenaald	Diagnostiek	Vacuümsysteem of vleugelnaald
Biopsienaald	Weefselafname	Stevig en zeer scherp

Deze tabel helpt bij een eerste oriëntatie. In de praktijk kiest u het type op basis van de handeling, de patiëntkenmerken en de lokale protocollen. Overweeg ook training en ervaring van het team; sommige systemen vergen een duidelijke gebruikersinstructie om veilig te functioneren.

Hoe kiest u de juiste naaldmaat en -lengte?

De maat van een naald wordt aangeduid in Gauge (G), waarbij een hogere waarde een dunnere naald betekent. Daarnaast zorgt kleurcodering volgens ISO 6009 voor snelle herkenning in de praktijk. De keuze hangt af van verschillende factoren:

• Viscositeit van de vloeistof: dikke vloeistoffen vragen een grotere diameter.

• Injectiediepte en toedieningsroute: intra-, subcutaan of intradermaal.

• Leeftijd, spiermassa en lichaamsbouw van de patiënt.

• Doel van de handeling: medicatietoediening, bloedafname of diagnostiek.

In de dagelijkse praktijk werkt het goed om vooraf per handeling vast te leggen welke combinaties van maat en lengte de voorkeur hebben. Denk aan standaardsets voor intramusculaire vaccinaties, insuline-toediening of intradermale tests. Evalueer periodiek of de gekozen maten nog aansluiten bij de gebruikte medicatie en de populatie die u behandelt.

Bekijk hier het assortiment spuiten dat past bij verschillende naaldsystemen.

Veiligheidsnaalden en prikaccidenten voorkomen

Prikaccidenten vormen een risico op overdracht van bloedoverdraagbare aandoeningen zoals hepatitis B, hepatitis C en hiv. De Europese richtlijn 2010/32/EU verplicht zorginstellingen om veilige werkmethoden te hanteren en, waar mogelijk, veiligheidsnaalden toe te passen. Veiligheidsnaalden zijn voorzien van een mechanisme, bijvoorbeeld een schuifhuls, een beschermkap die vastklikt, of een automatisch intrekkend systeem waardoor de punt na gebruik niet meer vrij ligt.

Belangrijke aandachtspunten:

• Activeer het veiligheidssysteem direct na gebruik en vóórdat u de naald verplaatst.

• Vermijd het terugplaatsen van dopjes (recapping); dit wordt als onveilig beschouwd.

• Volg de gebruiksinstructie van de fabrikant en borg deze in het lokale protocol.

• Registreer en evalueer incidenten, en bespreek verbetermaatregelen in het team.

Training is cruciaal. Het team moet weten welk type veiligheidsmechanisme wordt gebruikt, hoe het betrouwbaar geactiveerd wordt en in welke volgorde de stappen plaatsvinden (bijvoorbeeld fixeren, injecteren, activeren, afvoeren). Simulaties en korte herhaaltrainingen verlagen de kans op fouten. Betrek de arbodienst bij risico-inventarisatie en evaluatie.

Naalden en compatibiliteit met systemen

Naalden moeten compatibel zijn met het gebruikte toedieningssysteem. De meest voorkomende koppelingen zijn:

• Luer-Lok: schroefverbinding die stevig vastzet en losraken voorkomt.

• Slip Tip (Luer-slip): push-verbinding, snel te plaatsen maar minder vast.

Bij infuussystemen en bloedafnamesets kunnen specifieke aansluitingen worden gebruikt, zoals vacuümsystemen met dubbelzijdige naalden. Let erop dat alle componenten binnen één procedure op elkaar passen. Een combinatie van verschillende merken kan prima werken, mits de aansluiting identiek is en lekdicht blijft. Voer bij twijfel een proefopstelling uit en leg de uitkomst vast in het materiaalbeleid.

Voor toediening met pomp- of drukgestuurde systemen is het extra belangrijk dat de verbindingen niet losschieten. Controleer op speling, correcte schroefslag en integriteit van de conus. Vervang zichtbaar beschadigde componenten direct.

Bekijk ons assortiment spuiten en systemen voor compatibele combinaties.

Afvalverwerking van naalden en scherpe materialen

Naalden behoren tot scherp en potentieel infectieus afval. Volgens RIVM- en arbokaders horen ze direct na gebruik in een stevige, UN-gecertificeerde naaldencontainer te worden afgevoerd. Plaats de container binnen armbereik van de prikplek en sluit definitief af zodra de vulling de veilige grens nadert. Overvulling vergroot het risico op verwonding.

Belangrijke richtlijnen:

• Plaats de container zodanig dat u niet hoeft te reiken of te draaien met een onbeschermde naald.

• Druk na het deponeren geen afval na en steek nooit een hand in de container.

• Gebruik geen huishoudelijke verpakkingen; alleen geschikte, lek- en prikbestendige containers.

• Afvoer via de erkende afvalverwerker en volgens het lokale protocol.

Een sluitend afvalbeleid bevat afspraken over plaatsing, maximale vultijd, vervanging, transport en registratie. Maak medewerkers bekend met het protocol tijdens de onboarding en herhaal dit periodiek.

Regelgeving en richtlijnen rondom naaldengebruik

In Nederland gelden diverse normen en richtlijnen. Het arbobeleid verlangt dat werkgevers werken met veilige hulpmiddelen en processen, en dat werknemers worden voorgelicht en getraind. RIVM publiceert handreikingen rondom infectiepreventie en afvalbeheer. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd houdt toezicht op naleving binnen zorginstellingen. Beroeps- en brancheorganisaties bieden praktische hulpmiddelen voor implementatie, zoals checklists, scholingsmaterialen en modelprotocollen.

Voor het interne beleid is het zinvol om verantwoordelijkheden te benoemen: wie selecteert producten, wie beheert de contracten, wie beheert de voorraad en wie borgt scholing? Voeg hieraan een procedure toe voor het melden en onderzoeken van incidenten. Jaarlijkse evaluatie van prikaccidenten en materiaalgebruik helpt om trends te herkennen en verbeteringen door te voeren.

Innovaties en trends in naaldtechnologie

De ontwikkeling van naalden richt zich op meer comfort, veiligheid en duurzaamheid. Dunwandige naalden laten bij dezelfde buitendiameter meer doorstroming toe en kunnen injectieduur verkorten. Een gladde oppervlakte-afwerking en puntgeometrie met meerdere facetten verlagen de insteekkracht. Atraumatische ontwerpen beperken weefselschade.

Er is ook aandacht voor duurzaamheid. Denk aan materiaalreductie, alternatieven voor bepaalde kunststoffen en betere scheiding van afvalstromen. Naaldvrije injectietechnologie, zoals jet-injectors en microjet-systemen, is in ontwikkeling en kan in specifieke situaties een alternatief vormen. In de praktijk blijft training doorslaggevend: innovaties leveren pas voordeel op als ze correct worden toegepast en goed aansluiten bij werkprocessen.

Praktijkcase: invoering van veiligheidsnaalden in een huisartspraktijk

Een middelgrote huisartspraktijk besloot in 2024 over te stappen op veiligheidsnaalden na een interne evaluatie van incidentmeldingen. De praktijk betrok de arbodienst voor een risico-inventarisatie en koos op basis van gebruiksgemak en compatibiliteit een uniform systeem. Voorafgaand aan de uitrol volgde het team een korte training met hands-on oefening. Ook werd afgesproken dat nieuwe medewerkers een instructiemoment krijgen tijdens de eerste werkweek.

Tijdens de eerste drie maanden werden ervaringen wekelijks verzameld. Medewerkers gaven aan dat het activeren van het mechanisme in het begin extra aandacht vroeg, maar na enkele dagen routine werd. De containers werden dichter bij de prikplek geplaatst, waardoor minder loopbewegingen met onbeschermde naalden nodig waren. Na een half jaar werden geen prikaccidenten meer gemeld. De praktijk besloot het beleid vast te leggen, de training jaarlijks te herhalen en het incidentenregister periodiek te evalueren in het teamoverleg.

Tips en veelgemaakte fouten

Tips:

• Leg per handeling vast welke naaldmaat en -lengte de voorkeur heeft.

• Controleer verpakking, verloopdatum en integriteit voor elk gebruik.

• Activeer het veiligheidssysteem onmiddellijk na de handeling.

• Plaats naaldencontainers binnen handbereik en vervang ze tijdig.

Veelgemaakte fouten:

• Hergebruik of onbedoeld doorgeven van een eenmaal gebruikte naald.

• Onvolledige activering van het veiligheidssysteem.

• Losse of niet-passende aansluitingen tussen naald en systeem.

Conclusie

Het veilig en effectief gebruik van naalden vraagt om een samenhang van productkennis, vaardigheid en duidelijke werkafspraken. Een doordachte productkeuze, afgestemd op handeling en patiënt, vergroot comfort en verkleint risico’s. Veiligheidsnaalden, heldere protocollen en een goed ingericht afvalproces vormen samen de basis om prikaccidenten te voorkomen. Door innovaties te volgen en scholing te borgen blijft de praktijk up-to-date en werkbaar.

Bekijk ons assortiment aan naalden, spuiten en naaldencontainers bij Remka of neem contact op voor productadvies.

Disclaimer

Deze informatie is bedoeld als algemene voorlichting voor zorgprofessionals. Volg altijd de geldende medische richtlijnen en lokale protocollen. Raadpleeg bij twijfel een arts/specialist.

Veelgestelde vragen

Welke kleur hoort bij welke naaldmaat?

De kleurcodering volgt ISO 6009 en helpt bij snelle herkenning van de diameter. Controleer altijd de verpakking en het lokale protocol voor de juiste toepassing.

Zijn veiligheidsnaalden verplicht in Nederland?

Op basis van Europese en nationale kaders dienen instellingen veilige hulpmiddelen en werkmethoden te gebruiken om prikaccidenten te voorkomen. Leg dit vast in beleid en scholing.

Hoe moet een volle naaldencontainer worden afgevoerd?

Sluit de container tijdig en voer deze af via de erkende afvalverwerker conform het lokale protocol. Overvulling voorkomt u door tijdig te wisselen en beschikbaarheid te borgen.

Wat te doen bij een prikaccident?

Spoel de wond, meld het incident en volg direct het prikaccidentenprotocol van uw instelling. Overweeg medische beoordeling en eventuele profylaxe volgens de richtlijnen.

Wat is het verschil tussen Luer-Lok en Luer-slip?

Luer-Lok is een schroefverbinding die stevig vastzit; Luer-slip is een push-verbinding die sneller te plaatsen is maar minder fixatie biedt.